کُشتی نوعی ورزش است که در آن دو انسان غیر مسلح با یکدیگر گلاویز شده و برای به زمین زدن یا بی‌تعادل کردن حریف خود تلاش می‌کنند.
کشتی یکی از قدیمی‌ترین و فراگیرترین ورزش‌های دنیا است و احتمالا در دوران ماقبل تاریخ با تغییر شکل در جنگ‌های تن‌به‌تن و جایگزین کردن مرگ یا صدمات شدید با یک پیروزی نمادین ایجاد شده‌است. شواهد بسیاری از حضور کشتی در تمامی تمدن‌های آغازین بشری وجود دارد. البته اولین بار در یونان باستان به یک ورزش واقعی تبدیل و در سال ۷۰۴ پ.م وارد المپیک شد. در المپیک باستان قهرمان کشتی پس از قهرمان پرتاب دیسک مهمترین پهلوان یونان شمرده می‌شد. داستان رقابت اودیسه و آژاکس که هومر در ایلیاد روایت کرده‌است از قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین داستان‌های مربوط به کشتی است.
سبک‌های متنوعی از کشتی در کشورهای مختلف دنیا تمرین می‌شود. از مهمترین سبک‌های ملی و محلی کشتی می‌توان به انواع کشتی با کمربند شامل گلیما در ایسلند، شوینگن در سوئیس، گوراش در آسیای میانه و نیز سومو و جوجیتسو در ژاپن، سامبو در روسیه و کشتی حرفه‌ای در آمریکا اشاره کرد.
تقریبا تمام کشورهای دنیا دو سبک المپیکی کشتی یعنی کشتی فرنگی و کشتی آزاد را پذیرفته‌اند تفاوت این دو در آن است که در کشتی فرنگی که بیشتر در اروپای قاره‌ای محبوب است گرفتن پائین کمر و استفاده از پا ممنوع است اما در کشتی آزاد کشتی‌گیران اجازه همین اعمال را دارند. مسابقات این دو رشته زیرنظر فدراسیون بین‌المللی کشتی فیلا برگزار می‌شود
نام
نام کشتی از کمربندی به نام کُستی گرفته شده که پارسیان و زرتشتیان هنگام غروب آفتاب به کمر خود می‌بستند و در برابر کانون آتش به دعا خواندن می‌پرداختند. کشتی گرفتن به معنی کمر یکدیگر را گرفتن است. اصل آن در زبان پهلوی، کُستیک و در زبان فارسی دری گُشتی خوانده می‌شود.
این کمربند که زرتشتیان آن را «بندرین» نیز می‌نامند، کمربندی است با ۷۲ نخ که از پشم گوسفند توسط زن موبدی بافته می‌شود. ۷۲ به شش رشته تقسیم می‌گردد و هر دسته دوازه نخ دارد که هفتاد و دو اشاره دارد به هفتاد و دو فصل یسنا (یکی از بخش‌های اوستا) و دوازده به دوازده ماه سال و شش اشاره دارد به شش گاهنبار (حبش‌های دینی سال). کستی را سه بار برکمر می بستند که یادآور سه اصل زرتشت یعنی «گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک» بود
تاریخچه ورزش کشتی در ایران
در دوران صفویه و زندیه، کشتی و ورزش باستانی و پهلوانی رونق بی‌سابقه‌ای در ایران یافت به طوری که در هر شهر صدها پهلوان بنام وجود داشته است. در دواران قاجاریه علاقه به این ورزش چنان زیاد شد که در دوران ناصرالدین‌ شاه برای اولین بار شخصی به نام صاحب الدوله مأمور توسعه کار ورزش کشتی شد و به زودی کشتی چنان رواج پیدا نمود که در تمامی روزهای تعطیل پهلوانان در میادین شهر به کشتی گرفتن می‌پرداختند. مسابقات کشتی پهوانی برای انتخاب پهلوان پایتخت نیز از همین ایام آغاز شد و بعدها به صورت یک سنت جاری همه ساله درآمد. برای انتخاب پهلوان پایتخت رسم براین بودکه پهلوانان را در روز مشخصی مصادف با یک روز از عید یا یک روز تعطیل در میدانی جمع می‌کردند و کشتی گرفتن و اجرای مراسم را برپا می‌نمودند و سرآمد پهلوانان را به عنوان «پهلوان پایتخت» معرفی می‌نمودند. آقا محمد صادق بلورفروش، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ،‌پهلوان اکبر خراسانی، حسین یوزباشی، سیدحسن رزاز، سیداسماعیل کالسکه ساز و ... از کشتی‌گیران و پهلوانان معروف آن زمان بودند.
از زمان رضا شاه زورخانه با فرهنگ جدید رونق بیشتری گرفت و در کنار زورخانه‌ها، باشگاهها و ورزشگاهها هم شکل گرفتند. با تأسیس اداره تربیت بدنی و اجباری شدن ورزش در مدارس و پادگان‌های نظامی، جوانان کشتی‌گیر از زورخانه‌ها روی به میدان‌های ورزش نهادند و با اصول جدید و تحت تعلیم پهلوانان و مربیان قدیم و جدید به تمرین پرداختند.
مسابقات کشتی تا سال 1318 به صورت پهلوانی با رسم و رسوم خاص ایرانی ادامه داشت، اما از این سال به بعد با مطرح شدن مقررات بین‌الملل، تغییر و تحولاتی در شیوه‌ کشتی گرفتن وطرز لباس پوشیدن کشتی‌ گیران پدیدار گشت.

ورزش کشتی با شرایط و خصوصیات و قوانین خاص هر ناحیه و منطقه از کشور انجام می‌شد و قواعد و آداب و رسوم محلی هر منطقه در این رشته ورزشی تأثیر فراوانی داشته است. از مشهورترین کشتی‌های مناطق ایران می‌توان به کشتی‌های زیر اشاره کرد:
1- کشتی لوچو: از ورزش های محبوب روستاهای مازندران است و چون جایزه کشتی‌گیران را بر نوک یک چوب در وسط میدان آویزان می‌کنند به آن لوچو گویند. جایزه؛ قواره پارچه، شال و ترمه و گاهی گاو یا گوسفند است که به همان چوب وسط میدان بسته می‌شود.
2- کشتی با چوخه: این کشتی در سراسر خراسان به ویژه قوچان، فریمان و اسفراین، رواج دارد و در فضای آزاد به اجرا در می‌آید.
3- کشتی گیله مردی: این کشتی چند صد سال است که در استان گیلان رواج دارد. در این کشتی هر جای بدن حریف با زمین تماس پیدا کند شکست خورده است. در این کشتی، علاوه بر کشتی گرفتن، ضربات با مشت نیز وجود دارد و کشتی گیران گیله مرد تنها یک شلوار تنگ استفاده می کنند و جایزه آن گاو، گوسفند، پارچه و... است و بعد از افتادن حریف، برنده به طرف تماشاچیان می‌رود و با پریدن به بالا از تماشاچیان طلب پاداش می کند.
4- کشتی زوران پاتوله در کردستان
5- کشتی لری در لرستان
6- کشتی جنگ (یا زوران) در منطقه الیگودرز
7- کشتی بغل به بغل در قزوین
8 - کشتی آشیرما در آذربایجان شرقی
9- کشتی گرش در مناطق ترکمن نشین
10- کشتی عربی در میان ایلات و عشایر خوزستان
11- کشتی کمربندی در اصفهان
12- کشتی لشکرکشی در یزد
13- کشتی کج گردان در سیستان و بلوچستان به ویژه در روستاهای شهرستان زابل
14- کشتی دسته بغل در استان فارس یه ویژه منطقه ارسنجان
همگی این کشتی های محلی زمینه‌ساز این ورزش است که در زندگی و سنت‌های ما ایرانیان به قدری ریشه دوانیده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است.
در سال 1317 حمید محمودپور که دارای تحصیلات عالی تربیت بدنی از دانشگاه ترکیه بود به تعلیم کشتی در ایران پرداخت. وی اولین تشک کشتی ازجنس اسفنج را در دانشسرای تربیت بدنی واقع در دروازه دولت تهران پهن نمود و فنون کشتی آزاد و فرنگی را آموزش داد. در زمان‌های گذشته تشک کشتی وجود نداشته و به جز گود زورخانه، ‌کشتی روی زمین و خاک نرمی که روی آن می‌پاشیدند انجام می‌گرفت. محمودپور قبل از اینکه از تشک کشتی استفاده کند در ورزشگاه امجدیه روی چاله پرش ارتفاع برزنت می‌انداخت و فنون کشتی کلاسیک را آموزش می‌داد. در سال 1318 اولین دوره مسابقات کشتی آزاد قهرمانی کشور در ورزشگاه امجدیه تهران برگزار شد. نخستین باشگاه کشتی، باشگاه سلیمان خان پایین خیابان شاهپور سابق بود. اولین تیم کشتی خارجی، ترکیه بود که در سال 1326 به ایران آمد.
نخستین حضور بین المللی کشتی ایران در المپیک 1948 بود که مرحوم منصور رئیسی به مقام چهارم رسید. با آشنایی بیشتر کشتی‌گیران با فنون کشتی، افتخارات زیادی نصیب کشتی ایران شد و بسیاری از قهرمانان ایران بر سکوهای جهانی قرار گرفتند. عبدالله موحد، غلامرضا تختی، ابراهیم جوادی، امامعلی حبیبی، منصور مهدیزاده، محمد ابراهیم سیف‌پور، رسول خادم و.... از قهرمانان بنام جهان کشتی بودندکه افتخارات فراوانی در مسابقات المپیک و جهانی برای ورزش ایران به دست آوردند.
ورزش کشتی از دوران باستان به شکلهای مختلف در اکثر کشورها، شهرها، و قبایل، برای مردم آشنا و شاید از دورانهای نخستین ظهور انسان، بر روی کره زمین بوده، و در اوقات فراغت یا در جنگلها به شکل طبیعی و غریزی اجراء می‌شده است.

ورزش کشتی از دوران باستان به شکلهای مختلف در اکثر کشورها، شهرها، و قبایل، برای مردم آشنا و شاید از دورانهای نخستین ظهور انسان، بر روی کره زمین بوده، و در اوقات فراغت یا در جنگلها به شکل طبیعی و غریزی اجراء می‌شده است. بخشی از اوقات فراغت انسانهای اولیه بهمنظور کسب مهارت و آمادگی لازم، به کشتی گرفتن اختصاص می‌یافت، زیرا موقعیت و مقام مردانی که زورمندتر از بقیه بودند بیشتر بود تا جائی که اینان رئیس و فرمانده بقیه می‌شدند در جنگهای دوران باستان، ابتدا پهلوانانِ هر لشکر، برای کشتی گرفتن به میدان مبارزه می‌رفتند. در قصص انبیاء، سخن از پهلوانی بهنام«سامسون» به میان میآید که قدرت بدنی خارقالعادهای داشت و میتوانست با حیوانات نیرومندی مانند؛ شیر، کشتی بگیرد و آنها را مغلوب قدرت خود سازد. کُشتی را نیز به انبیاء و اولیاء خدا نسبت میدهند، نقل است که هنر کُشتی گرفتن از اولاد یعقوب پیغمبر (ع) بوده و حضرت یعقوب (ع) این علم را میدانسته و به فرزندان خود، بهمنظور گرفتن و دفع دشمن آموخته است. گفتهاند که حضرت آدم، ۴۴۰ هنر میدانسته، از جمله این هنرها، هنر کشتی گرفتن بوده است و در روایات آمده که حضرت حمزه سیدالشهدا که با کافران جنگ میکرد، اکثر دشمنان را با کُشتی بر زمین می‌زد.
و همچنین نقل دیگری است که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) با یکدیگر کشتی میگرفتند و مشوقین آنها حضرت رسول (ص) و جبرئیل بودهاند. کشتی میان دو پهلوان به نامهای «اولیس» و «آژاکس» از جالبترین قصههای «هومر» شاعر یونان باستان است کشتی معروف رستم و سهراب نیز یکی از آشناترین قصههای ما ایرانیان است که فردوسی در کتاب شاهنامه از آن به زبان شعر یاد میکند. تاریخچه کشتی در جهان بسیاری از کتیبههائی که روزگاران قدیم و حدود پنجهزار سال پیش بهجای مانده ثابت میکند که کشتی در میان مصریان و آشوریان رواج بسیار داشته است. در کتیبههائی که در دهکده بنیحسن، در کنار رود نیل، از دوران مصر باستان بهدست آمده، صدها نقاشی از حالات مختلف کشتی گرفتن دیده می‌شود، و هر تصویر بیانگر اجراء یک فن خاص کشتی است. در سال ۱۹۳۸ میلادی، در ویرانههای معبد «کیافاجه» (در بینالنهرین، نزدیک بغداد) دو لوح سنگی و برنزی بهدست آمد که بر روی آن شکلهای برجستهای از مبارزه کشتی‌گیران دیده میشود. این لوحها متعلق به سومریان در سه هزار سال پیش از میلاد است. کشتی جهان و معروفترین کشتیگیران آن در مسابقات جهانی و بازیهای المپیک، هر بار حدود ۵۰۰ کشتیگیر قدرتمند، از سراسر دنیا قدم به میدان مسابقه میگذارند که در آن میان، کشورهای شوروی، آمریکا، آلمان، بلغارستان، ترکیه و ایران از قدرتهای برتر کشتی جهان بهشمار میروند. معروفترین کشتیگیران جهان عبارتند از جورج هاکن اشمیدت، معروف به شیر روسی.این پهلوان به مدت ده سال (از سال ۱۸۹۸ تا سال ۱۹۰۸) از هیچ حریفی شکست نخورد. هاکن اشمیدت در سال ۱۹۶۸ در سن ۹۱ سالگی در گذشت
یاشار دوغو، کشتیگیر معروف ترکیه و فاتح مدال طلای المپیک ۱۹۴۸ (در وزن ۷۳ کیلوگرم) و قهرمان جهان در سال ۱۹۵۱. حمید کاپلان (ترکیه)، کشتیگیر سنگینوزن و قهرمان المپیک ۱۹۵۶ و قهرمان جهان در سال ۱۹۵۸ الکساندر مدوید (شوروی)، برنده مدال طلا در المپیکهای ۶۴، ۶۸، ۷۲ و قهرمان دنیا در سالهای ۶۲، ۶۳، ۶۷، ۶۹، ۷۰ و ۷۱. افتخارات و پیروزیهای مدوید در تاریخ کشتی جهان بینظیر است. واتانابه (ژاپن)، تنها کشتیگیر بدون شکست جهان و قهرمان المپیک و دنیا در سالهای ۶۴-۶۳-۱۹۶۲. واتانابه در طی سالهای ورزش خود ۱۸۶ کشتی در میدانهای ملی و بینالمللی گرفت و در هیچیک از آنها مغلوب نشد. تاریخچه تغییرات زمان مسابقات کشتی از نخستین دوره بازیهای المپیک در سال ۱۸۹۶ که کشتی وارد مسابقات شد، زمان معینی برای آن وجود نداشت و دو حریف آنقدر مبارزه میکردند تا یکی از آنها بر دیگری پیروز شود.بهعنوان مثال، در بازیهای المپیک استکهلم (سال ۱۹۱۲)، یکی از مسابقات یازده ساعت به داراز کشید و چون نتیجهای حاصل نشد، داوران مسابقه به هر دو حریف مدال نقره دادند! با تکرار این وضع، گردانندگان مسابقات کشتی، حداکثر ۲۰ دقیقه زمان برای هر مسابقه قرار دادند. ولی، این زمان را هم بهتدریج کم کردند و به ۱۵ دقیقه، و سپس ۱۲ دقیقه کاهش دادند.ظرف مدت کوتاهی طبق تصمیم کنگرههای بینالمللی مدت کشتی به دو وقت ۵ دقیقهای و جمعاً به ۱۰ دقیقه رسید. از اوایل ژانویه سال ۱۹۶۷ برابر با یازدهم دیماه ۱۳۴۵، مسابقههای کشتی، در ۳ وقت ۳ دقیقهای که بین هر ۳ دقیقه یک دقیقه استراحت داده میشد، تقلیل یافت. در تصمیمات بعدی فدراسیون بینالمللی کشتی، مدت مبارزه کشتی به ۲ وقت ۳ دقیقهای با یک دقیقه استراحت بین دو مرحله کاهش یافت. و سپس، زمان کشتی به ۵ دقیقه قانونی و در صورت تساوی تا ۳ دقیقه وقت اضافی که جمعاً ۸ دقیقه میباشد و برای ردههای سنی جوانان و بزرگسالان رسید ، که در مورد نونهالان و نوجوانان، این وقت به ۴ دقیقه و در صورت تساوی، ۳ دقیقه وقت اضافی که جمعاً ۷ دقیقه میشود تقلیل یافته است. تاریخچه کشتی در ایران ورزش کشتی در ایران قدیم در زندگی و سنتهای ما ایرانیان به قدری ریشه دوانیده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است.
درباره کلمه کشتی و اینکه به چه معنی است و از کجا ریشه گرفته است، باید گفت که زرتشتیان و پارسیان باستان، هنگام غروب آفتاب، بندی به کمر خود میبستند و در برابر کانون آتش به دعا خواندن می‌پرداختند، آن کمربند کَستی نامیده میشد، و کشتی گرفتن هم از این کلمه آمده، به معنی کمر یکدیگر را گرفتن. در کتاب زرتشتیان آمده است که شال یا کمربند یک پهلوان که به ورزش کشتی می‌پردازد، از جنس ابریشم یا پشم گوسفند و بهدست زن موبدی بافته میشود، که دارای ۷۲ نخ و سمبل ۷۲ فصل کتاب مقدس است و ۶ رشته دارد بهنام ۶ بخش کتاب اوستا و یا اینکه به شش گاهنبار(جشنهای دینی سال) اشاره دارد، و هر رشته ۱۲ تا میخورد بهنام ۱۲ ماه سال. این شال سه دور به دور کمر بسته میشود، که اشاره به کردار نیک، پندار نیک، گفتار نیک دارد در شاهنامه فردوسی، درباره کشتی بسیار گفته شده و از صفات رستم و دیگر پهلوانان شاهنامه؛ کشتی گرفتن، مهارت، قدرت فراوان آنها در این فن است. کشتی در بین ایرانیان از همان روزگاران نخست، که مردم برای حفظ جان خود از دست دشمنان و خطرات گوناگون در پی ابداع لوازم جنگی بودهاند بهصورت درگیری و تلاش رواج داشته و گاه به کشتن پهلوانان مغلوب میانجامیده است، ولی چنانکه از شاهنامه استنباط میشود، کشتی با قواعد و مقرراتی بهطور سواره یا پیاده و یا گاهی در چند نوبت انجام میشده است و مترجمان که همراه دو پهلوان به محل کشتی میرفتند تقریباً بهطور غیرمستقیم در طرز اجراء کشتی، نظارت و داوری داشتهاند. از آنجا که پهلوانان در بین اهل دیوان و سایر طبقات محبوبیتی داشتهاند، جوانان نوخاسته میکوشیدند با پیروی از راه و روشی مطلوب در ردیف پهلوانان صاحب نام قرار گیرند و صاحب زنگ و ضرب شوند. بعضی از استادان فن کشتی، با پی‌گیری خاص، شاگردانی را که از استعدادهای استثنائی و اندامی مناسب برخوردار بودند، مورد تشویق و آموزش فنون مخصوص، و تمرینات منظم قرار داده، برای پیشرفت آنها از فنون نامتداول سود میبردند و چه بسا سالها چنین بوده است و کمتر کسی می‌توانست این فنون استنثائی را بدل کند. استادان فن، با در نظر گرفتن خصوصیات بدنی هر کشتی‌گیر، فنون خاصی به آنها میآموختند تا بتوانند بر حریفان خود پیروز شوند. در مورد پدید آمدن نامهای فنون، آنچه به حدس میتوان دریافت، این است که، استادان فن، با توجه به شکل ظاهری و طرز اجراء فنون و با استمداد از ذوق و سلیقه شخصی، نامی برای آن فن برمیگزیدهاند. در ایران باستان، عنوان جهان پهلوان از منصبهای عالی ارتشی بوده است، و همه ساله پس از مسابقات کشتی، پهلوانان اول کشور، بهعنوان پهلوان پایتخت منصوب میشدند. کشتی گرفتن در تاریخ ایران، مدتی بعد از حمله مغول رسمیت بیشتری پیدا کرد و چهره پهلوانان نامدار ایران، شناختهتر شد. کشتی میدانی و پهلوانی که مدتها بعد از حمله مغولها متروک مانده بود، در دوران «اوکتای قاآن» دوباره رونق گرفت و توجه به پسر چنگیزخان را به خود جلب کرد. در عهد باستان و نیز دوران قدیم، کشتی و پهلوانی گاهی بهصورت عیاری و گاهی بهعنوان صوفیگری و زمانی به طریق فتوّت پا به عرصه جامعه گذاشت.
نقش پهلوانی که نشأت گرفته از روح خداجوئی، کرم و تقوی، صلاح و خیر، تواضع و رحمت میباشد، در قرن هشتم هجری که هر قسمت از خاک ایران تحت سیطره اتابکی بود، بهصورت فعال خود یعنی عیاری بازگشته بود. یکی از پهلوانان آن عصر بهنام «اسد کرمانی» بر شاه شجاع اتابک فارس شورید و مدتها با او به جنگ و ستیز برخاست از پهلوانان نامی ایران که در اواخر قرن هشتم هجری از سرزمین ایران برخاست، پهلوان «پوریای ولی» بود که مرشدان، جوانمردان، عارفان، شعرای بهنام عصر خود بوده است. از دیگر پهلوانان عیار که در زمان خود از شهرت و شجاعت خاصی همراه با روح جوانمردی و فتوّت و اخوّت برخوردار بود «عبدالرزاق بیهقی» بود که در نهضت سربداران خراسان با ستمکاریهای حکام بیگانه مبارزه کرد. او ابتدا مقام جهان پهلوان داشت و بعدها به همت و کوشش عالی خود، نهضت سربداران خراسان را به ثمر رساند و بهعنوان سلسله دودمان طایفه سربداران خراسان شناخته شد. تاریخ کشتی پهلوانی ایران، سرشار از نامهای آشنائی است که قدرت بدنی و نیروی خود را در راه مبارزه با بیعدالتی و دفاع از مظلومان بهکار بردهاند از پهلوانان قدیم؛ پوریای ولی، عبدالرزاق بیهقی، مفرد قلندر، فیله همدانی، شمس محمد، محمد مالانی و یوسف ساوی، شهرت و محبوبیتی بیشتر دارند و از پهلوانان دوره معاصر میتوان به نامهای مشهوری همچون ابراهیم یزدی، اکبر خراسانی، حاج محمدصادق بلورفروش و حاج سیدحسن رزاز اشاره کرد. در اینجا می‌توان از چند پهلوان استثنائی، صاحب بازوبند و زنگ و ضرب با فنون استثنائی که شگرد آنها بود نام برد، که عبارتند از: پهلوان شعبان سیاه (سربندپی)، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ (کُنده این خاک و آن خاک)، حاج رضاقلی (توشاخ)، پهلوان اکبر خراسانی (زیر، سگک و کلاته)، محمد یزدی کوچک (قوس و دست تو)، پهلوان صادق قمی (میانکوب). پهلوان اکبر خراسانی از جمله افراد استثنائی عالم کشتی بود که علاوه بر بدن خارقالعاده از هوش و خردی سرشار برخوردار و مردی پاکدامن بود.
کشتی ایران و معروفترین کشتی‌گیران آن ایران از سال ۱۹۴۸ (المپیک لندن) قدم به صحنههای بینالمللی نهاد و بهعنوان یک قدرت قابل ملاحظه و درجه اول مطرح شد. درخشانترین پیروزی ایران، دوبار کسب مقام قهرمانی جهان در سالهای ۱۹۶۱ (یوکوهاما - ژاپن) و ۱۹۶۵ (منچستر- انگلستان) بوده است، ضمن آنکه در قاره آسیا، اغلب به مقام قهرمانی دست یافته است. مشهورترین کشتیگیران ایران که در مسابقات قهرمانی جهان و بازیهای المپیک مدال گرفتهاند، عبارتند از: جهان پهلوان غلامرضا تختی، عباس زندی، حبیبی، سیفپور، محمدعلی صنعتکاران، منصور مهدیزاده، عبدالله موحد، ابراهیم جوادی، شمسالدین سیدعباسی، محسن فرحوشی، منصور بزرگر، محمدرضا نوائی، رمضان خدر، رضا سوختهسرائی، محمدحسین محبی، محمدحسن محبی، مجید ترکان، عسگری محمدیان، علیرضا سلیمانی، رسول خادم، امیررضا خادم، غلامرضا محمدی، عباس جدیدی
کشتی پهلوانی ورزشی دیرینه در ایران
کشتی پهلوانی و کشتی از قدیمی ترین ورزش ها در ایران بوده است که در طی قرن ها در فرهنگ ایران تنیده شده است.در ایران باستان از کشتی و حرفه پهلوانی و جنگاوری به عنوان نظام وظیفه عمومی نام برده اند که استادانی در سپاه وجود داشته و جوانان را تعلیم می داده اند.جنگ تن به تن و آشنایی با فن کشتی که در میدان جنگ کاربرد داشته است از خصوصیات و مشخصه های جنگاوران محسوب می شده است.گاه سرنوشت جنگی را نیز نبرد تن به تن و کشتی دو پهلوان و یا فرماندهان سپاه تعیین می کرده است.
کشتی در لغت نامه دهخدا به معنی «زور آزمایی دو تن با یکدیگر بدون به کار بردن آلات و اسباب به قصد بر زمین افکندن هم نبرد، مصارعت، بهم چسبیدن دو پهلوان به یکدیگر و کوفتن و افکندن یکدیگر بر زمین» آمده است.
معمولاً در زورخانه ها در قدیم رسم بر این بوده است که پس از انجام حرکات ورزشی و نرمشی با وسایل زورخانه تعدادی از نفرات کشتی گیر دو به دو داخل گود شده و به تمرین و زورآزمایی می پرداختند و «کهنه سوار» یا مرشد به آموزش آنان می پرداخته است.
کشتی پهلوانی ابتدا بدون وزن انجام می شده (اکنون با وزن انجام می شود) و پوشیدن شلوار خاص کشتی که قد آن تا زیر زانو و انتهای آن تنگ است و کمر آن نیز تنگ بسته می شود، مرسوم بوده و هست.
در گذشته و برای انتخاب پهلوان، تمام مدعیان و پهلوانان به میدان می آمدند و پس از مراحل گوناگون و زمین زدن تمامی حریفان «پهلوان» انتخاب می شد.این کار معمولاً در «گود» زورخانه انجام می شد و در واقع هدف نهایی و غایی ورزش زورخانه، کشتی محسوب می شد.تاریخ ورزش های زورخانه ای ایران به زمان پس از اسلام و حمله مغول ها به ایران باز می گردد.البته نه به شکل فعلی بلکه به عنوان آمادگی رزمی برای مقابله با ***** م*****ان.وسایل جنگی نیز مانند سپر، گرز و کمان که هم اکنون تبدیل به «سنگ»، «میل» و «کباده» شده اند برای آمادگی نفرات از آنها سود می بردند.
در دوران صفویه، به ورزش اهمیت بیشتری داده شد و در واقع ظهور ورزش های زورخانه ای به شکل فعلی از همان زمان رخ داد.حتی نام «کهنه سوار» نیز به «مرشد» تغییر یافت.در این دوران به تناسب شدت و ضعف علاقه سلاطین و پادشاهان وقت، ورزش های زورخانه ای و پهلوانی دچار قوت و نقصان می شد.در دوران حکومت کریم خان زند پس از دوره ای رکود باز هم در کالبد ضعیف ورزش زورخانه ای جان تازه ای دمیده شد و ظهور پهلوانانی چون اکبر اصفهانی و آقا لندره دوز از آن جمله است.
با ظهور پوریای ولی در قرن هشتم، تحول عظیمی در ورزش زورخانه ای رخ داد.پهلوان محمود خوارزمی ملقب به پوریای ولی معروف ترین پهلوان زورخانه ای ایران در 653 ه.ق در گنجه به دنیا آمد و علاوه ی پهلوانی، شاعری توانا و عارفی دل آگاه بود.نام پوریای ولی به علت خصایص اخلاقی و معنوی و جوانمردی، همچنین قدرت پهلوانی و طبع شاعری همیشه در تاریخ ایران و ورزش های زورخانه ای جاودان مانده است.درباره این پهلوان نامی داستان های گوناگونی از جوانمردی و پهلوانی ذکر شده است.
معروفترین آنها کشتی پوریای ولی با پهلوان یکی از ولایات است که برای آنکه آبروی آن پهلوان را حفظ کند و مادر آن پهلوان دل شکسته نشود، عمداً خود را مغلوب می کند.این جوانمردی و گذشت در مردم اثر عمیقی به جا می گذارد به طوری که تا به امروز نام او را زنده نگه داشته است.
در زمان قاجاریه و بخصوص سلطنت ناصرالدین شاه ورزش کشتی پیشرفت مناسبی درکشور داشت.هر ساله میدان ارگ با حضور شاه و درباریان و هزاران تماشاچی، مهماندار کشتی گیران و پهلوانانی بود که به کشتی و نمایش پهلوانی می پرداختند.در این دوره «پهلوانی پایتخت» از مصادر درباری محسوب می شد.از بین تمامی کشتی گیران و پهلوانان سراسر کشور، پهلوانی که موفق می شد پشت تمامی پهلوانان و کشتی گیران را بر خاک ساید به عنوان «پهلوان دربار» بازوبند از شاه دریافت می کرده است.البته این رسم اززمان راه اندازی زورخانه اختصاصی دربار ناصرالدین شاه رواج یافت و «پهلوان دربار» تا زمان حفظ این عنوان حقوق و مزایا دریافت می کرده است.همچنین به کارگیری ورزشکاران و پهلوانان و انجام اعمال پهلوانی به هنگام استقبال از پادشاهان و بزرگان در موقع ورود به شهرها نیز در زمان ناصرالدین شاه رواج داشته است.
به تدریج و با پیشرفت کمی ورزش زورخانه ای در دوره ناصرالدین شاه به علت ایجاد رقابت بین خان ها و اعیان در جذب پهلوانان و راه اندازی زورخانه های خصوصی در خانه های ایشان، از جنبه کیفی این ورزش که همانا پهلوان پروری (فرد با فتوت و جوانمرد) کاسته شد و با قتل ناصرالدین شاه هم پس از تعطیلی زورخانه های بزرگان، توجه مردم به این ورزش کاهش یافت.البته در این دوران به اهتمام پهلوانانی چون ابراهیم یزدی بزرگ و پس از وی، حاج سید حسن رزاز، حاج محمد صادق بلور فروش، آقا سید محمد علی مسجد حوضی و … زورخانه های مردمی راه اندازی شد و این ورزش به جایگاه اصلی خود بازگشت.تا پایان قرن سیزدهم در تهران 38 زورخانه، در اصفهان 16 زورخانه، در یزد 19 زورخانه، در کاشان 11 زورخانه و در قم 5 زورخانه وجود داشت.از جمله زورخانه های قدیمی تهران می توان به زورخانه بازارچه کالعباسعلی، زورخانه سقاخانه نوروزخان، زورخانه کوچه حمام، زورخانه درخونگاه، زورخانه سرتخت بربری ها، زورخانه سقاخانه آینه، زورخانه تکیه زرگرها، زورخانه ملی ابراهیم چراغ، زورخانه نیاوران، زورخانه ملک التجار، زورخانه سرچشمه، زورخانه دزاشیب، زورخانه گورارباب، زورخانه شاهزاده سیف الملک، زورخانه خانواده مرتضوی و زورخانه محله مسجد حوض اشاره کرد.
تا اواخر دوره قاجاریه کشتی به روال قدیمی خود در زورخانه ها دنبال می شد ولی با روی کار آمدن سلسله پهلوی به تدریج رنگ دیگری به خود گرفت و به علت ورود ورزش های نوین به ایران از توجه مردم به این ورزش به شکل سنتی آن کاسته شد.
از طرفی به علت تغییرات سیاسی گسترده و اتلاف انرژی حکومت رضاخان برای سرکوب مخالفان در سراسر کشور، پهلوانان محلی بیشتر نقش کلانتر محلات را بازی می کردند که با استفاده از زور بازو یا به قلدری و نوچه پروری مشغول بودند یا اینکه به ایجاد امنیت و رفع و رجوع کار مردم می پرداختند.در پی حل مشکلات داخلی و رفع مسائل و درگیری های داخلی در کشور پس از کودتای رضاخان، «امنیه» جای خان ها و لوطی های هوادار آنان را گرفت.ژاندارمری و کلانترها جایگزین «قلدرها» و «قمه کشان» در محلات شدند تا به رفع اختلاف ها بپردازند و کلانتر و امنیه و نظمیه جای آنها را در محلات، شهرها و روستاها گرفت.از اهمیت آنها کاسته شد و قدرت محلی که سال ها در دست آنان بود از دستشان خارج گردید.
از سوی دیگر نشریات که تازه پا به میدان گذاشته بودند به علت ظهور ورزش های نوین در آن زمان، بیشتر به ورزش های جدید می پرداختند.لذا جایگاه ورزش های زورخانه ای و کشتی باستانی به موضع ضعف کشانده شد.مجلات به ورزش های نوین پرداختند و جو حاکم بر جامعه آن روزها نیز طالب نو و نوآوری در ورزش شدند و نوجویی هایی که از آغاز مشروطیت شروع شده بود در زمان رضاخان ادامه یافت.حرکتی آغاز شده بود که کهنه ها را دور بیندازند و با دید نو دوره جدید را شروع و عقب افتادگی ها را با دید غربی و اروپایی رفع کنند.در همان زورخانه ها در تهران، یزد، قم، کاشان و در سایرشهرها زورخانه ها فعال بودند اما بدون هیاهو در کوران آغاز ورزش های نوین به حیات خود ادامه می دادند.
در زمان رضاخان اداره تربیت بدنی تشکیل شد و با تلاش میرمهدی ورزند، احمد ایزدپناه، امان پادگورنی و … ورزش نوین در مدارس پا گرفت.در اکثر رشته های ورزشی نیز مربیان خارجی امر تعلیم علاقمندان را بر عهده گرفتند.در این هنگام با گشایش و تأسیس ورزشگاه ها، کلوپ ها، استخرها و باشگاه های ورزشی به سرعت رونق گرفت و ورزش های زورخانه ای و کشتی پهلوانی نیز گام های خود را به سمت عقب سرعت بخشیدند.نخستین انجمن ملی تربیت بدنی به صورت رسمی و قانونی در تاریخ یکشنبه دوم اردیبهشت ماه سال 1313 در منزل حکیم الملک تشکیل شد.در این جلسه حکیم الملک، علی اصغر حکمت، حسین علاء، امان الله جهانبانی، عیسی صدیق، سلیمان اسدی، ابراهیم شمس آور گرد هم آمدند تا تشکیلات نوین ورزش و تربیت بدنی کشور را پی ریزی کنند.
در مراسم هزارمین سالگرد تولد فردوسی، در سال 1313 جشن هایی در شهرهای مختلف کشور برگزار شد و در تهران پهلوانان پا به میدان گذاشتند و مسابقات کشتی برگزار کردند.همچنین در سیرک تهران در خیابان فردوسی نیز چند مسابقه کشتی بین کشتی گیران پرآوازه برگزار شد که به علت شهرت کشتی گیران مورد استقبال زیاد واقع شد.
فدراسیون کشتی در سال 1318 تشکیل شد و اولین دوره مسابقه های کشتی پهلوانی نیز در ورزشگاه امجدیه انجام شد و مصطفی طوسی و ابوالقاسم سخدری دیدار پایانی را برگزار کرد که طوسی به پیروزی رسید و صاحب بازوبند پهلوانی شد.در طی سال های بعد این مسابقه ها هر ساله برگزار می شد و افرادی چون طوسی، سخدری، میرقوامی، حریری، وفادار، زندی، نوری، تختی و مهدی زاده چهره های شاخصی بودند که در طی سالیان بازوبند پهلوانی را بر بازوبند پهلوانی را بر بازو بستند.
مسابقات کشتی تا سال ۱۳۱۸ به صورت پهلوانی با رسم و رسوم خاص ایرانی ادامه داشت، اما از این سال به بعد با مطرح شدن مقررات بین‌الملل، تغییر و تحولاتی در شیوه‌ کشتی گرفتن وطرز لباس پوشیدن کشتی‌ گیران پدیدار گشت. ورزش کشتی با شرایط و خصوصیات و قوانین خاص هر ناحیه و منطقه از کشور انجام می‌شد و قواعد و آداب و رسوم محلی هر منطقه در این رشته ورزشی تأثیر فراوانی داشته است.

منبع : پاتوق

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: